Türkiye’de milyonlarca çalışanı yakından ilgilendiren yıllık ücretli izin hakkı, Anayasa ve İş Kanunu ile güvence altına alınmış durumda. Ancak uzmanlar, bu hakkın kullanımı ve zaman aşımı konusunda çalışanları uyarıyor.
Yasalara göre bir çalışan, aynı işyerinde kesintisiz olarak bir yılı doldurduğunda yıllık ücretli izin hakkını kazanıyor. Ancak bu izin hakkının ücrete dönüşmesi yalnızca işten ayrılma durumunda mümkün. İşveren, çalışmaya devam eden bir işçiye "rızaya dayalı" dahi olsa izin karşılığı ücret ödeyemez. Tarafların karşılıklı anlaşması da bu durumu hukuken geçerli kılmıyor.
"İzne çıkmayayım, parasını alayım" dönemi yok
İşverenin "İzin yerine ücret vereyim" ya da işçinin "İzin kullanmayayım, parasını alayım" şeklindeki talepleri yasal olarak geçersiz. Yıllık izin hakkı sadece fiilen izin kullanılarak tüketilebilir. Kullanılmayan izinlerin karşılığı, işçinin işten ayrılması halinde ödenir.
“5 Yıl Kuralı”na Dikkat: Hak Zamanla Kaybolabilir
İşten ayrılan bir çalışan, kullanmadığı yıllık izinlerinin ücretini alma hakkına sahip. Ancak bu hak sonsuz değil. Yasalara göre, işten ayrıldıktan sonra 5 yıl içinde talep edilmeyen izin ücretleri zaman aşımına uğruyor. Uzmanlar, bu sürenin kaçırılması halinde önemli hak kayıplarının yaşanabileceği uyarısında bulunuyor.
İzin Belgesi Şart
İşveren, çalışana yıllık iznini kullandırdığını yazılı bir belgeyle ispat etmek zorunda. Aksi durumda, işçinin "izin kullanmadım" beyanı mahkemeler tarafından esas alınabiliyor. Bu nedenle, işverenlerin imzalı izin belgelerini saklaması yasal bir zorunluluk olarak görülüyor.
İzin Süreleri ve Hesaplama Nasıl Yapılıyor?
Yıllık ücretli izin hakkı, hizmet süresine göre belirleniyor:
- 1-5 yıl arası çalışanlara: En az 14 gün
- 5-15 yıl arası çalışanlara: En az 20 gün
- 15 yıl ve üzeri çalışanlara: En az 26 gün
- 18 yaş altı ve 50 yaş üstü çalışanlara: Her durumda en az 20 gün
İşverenler bu sürelerin üzerine çıkabilir ancak altına inemez.
Kullanılmayan izinlerin ücreti, işten ayrılmadan önceki son brüt maaş üzerinden hesaplanıyor. Brüt tutardan SGK ve işsizlik primi kesintileri yapılıyor, ardından gelir ve damga vergisi düşülerek net ödeme belirleniyor.
İzinler Tek Parça Kullandırılmalı
Kanuna göre yıllık izin süresi, kural olarak tek parça halinde kullandırılmalı. Ancak tarafların ortak onayı ile en az 10 günlük bloklar şeklinde bölünebiliyor. Hastalık, ücretsiz izin veya diğer sosyal izinler ise yıllık izin hakkından düşürülemiyor.
