Türkiye, Eskişehir’in Beylikova ilçesinde bulunan devasa rezervle gündeme gelirken, ABD’de nadir toprak alanındaki yatırım fırsatları da yatırımcıların ilgisini çekiyor.
Nadir toprak elementleri nelerdir?
Nadir toprak elementleri, periyodik tablodaki lantanidler serisi ile birlikte skandiyum ve itriyum gibi iki geçiş metalini kapsayan toplam 17 elementten oluşuyor. Bu elementler, lantan’dan lütesyuma kadar uzanıyor ve ilk olarak 1787’de İsveç’te Ytterby madeninde gadolinit mineralinden elde edilen itriyum ile keşfedildi. 1907’de lütesyumun bulunmasıyla nadir toprak elementlerinin keşif süreci tamamlandı.
İsimlerine rağmen, bu elementler yerkabuğunda oldukça yaygın. Örneğin, seryum bakırdan daha fazla bulunmasına karşın ekonomik olarak çıkarılabilir yatakların azlığı nedeniyle “nadir” olarak adlandırılıyor. Gümüş-beyaz renkte, dövülebilir ve reaktif olan bu elementler; manyetik, optik ve katalitik özellikleriyle dikkat çekiyor.
En bilinen nadir toprak elementleri şunlar:
Lantan, seryum, praseodimyum, neodimyum, prometyum, samaryum, europyum, gadolinyum, terbiyum, disprosyum, holmiyum, erbiyum, tulyum, iterbiyum ve lütesyum.
Türkiye’nin nadir toprak rezervi
Türkiye, nadir toprak alanında son yıllarda önemli keşifler yaptı. Eskişehir’in Beylikova ilçesindeki Kızılcaören sahasında yapılan araştırmalar, yaklaşık 694 milyon tonluk dev bir rezerv ortaya koydu. Bu rezervin 12,5 milyon tonunun nadir toprak oksidi içerdiği ve 17 elementten 10’unu barındırdığı belirlendi. Sondaj çalışmaları 125 bin metre derinlikte, 310 noktada gerçekleştirildi ve Türkiye’yi Çin’in ardından dünyada ikinci sıraya taşıdı.
Bölgede kurulan pilot tesisin yıllık işleme kapasitesi 1.200 ton olarak belirlendi. Gelecek yıllarda bu kapasitenin 570 bin tona çıkarılması hedefleniyor. Rezervin ulusal kontrol altında kalacağı ve savunma sanayi, yenilenebilir enerji ile elektrikli araç üretiminde stratejik öneme sahip olacağı vurgulanıyor.
Kullanım alanları
Nadir toprak elementleri, benzersiz kimyasal ve fiziksel özellikleri sayesinde birçok ileri teknoloji ürününde kullanılıyor. Örneğin:
-
Seryum: Otomotiv katalitik konvertörlerinde egzoz gazlarını filtrelemek için kullanılır.
-
Neodimyum ve disprosyum: Elektrikli araç motorları ve rüzgar türbinlerinde güçlü mıknatısların üretiminde görev alır.
-
Europyum ve terbiyum: LED ve LCD ekranlarda renkli fosfor olarak kullanılır.
-
Gadolinyum: Tıbbi görüntüleme (MRI) cihazlarında kontrast madde olarak görev yapar.
-
Lantanyum: Kemik taramalarında yer alır.
Savunma sanayisinde lazer güdümlü füzeler, radar sistemleri ve jet motorlarının alaşımları, bu elementler sayesinde üretiliyor. Ayrıca, güneş panelleri ve lityum-iyon pillerin üretiminde de önemli bir rol oynuyorlar.
Nadir toprak hisseleri ve üretici ülkeler
ABD’de nadir toprak alanında yatırım fırsatları sunan başlıca şirketler:
-
MP Materials (NYSE:MP): Kaliforniya’daki Mountain Pass madeninde neodimyum-praseodimyum üretimi yapıyor.
-
Energy Fuels (NYSEAMERICAN:UUUU, TSX:EFR): Utah’taki White Mesa tesisinde üretim gerçekleştiriyor ve çeşitli projeler yürütüyor.
-
NioCorp Developments (NASDAQ:NB): Nebraska’daki Elk Creek projesiyle ABD’nin ilk yerli skandiyum üretim zincirini kurmayı hedefliyor.
Dünya genelinde nadir toprak elementleri rezervi yaklaşık 90 milyon ton olarak hesaplanıyor. Çin, 44 milyon ton rezervi ile lider konumda ve küresel üretimin %70’ini elinde bulunduruyor. Ardından Brezilya, Hindistan, Rusya ve Vietnam geliyor. Türkiye’nin yeni keşfi, küresel sıralamada üst basamaklara çıkma potansiyelini güçlendiriyor.
